Η ειδικότητα της κτηνιατρικής οδοντιατρικής στα ελληνικά ιατρεία ζώων συντροφιάς

---

Φουσέκης Α. Κτηνίατρος, Ελεύθερος επαγγελματίας | Παναγιώτου Α. Κτηνίατρος, Ελεύθερος επαγγελματίας | Κωνσταντάρου Ε. Κτηνίατρος, Ελεύθερος επαγγελματίας | Κοκκίνου Ε. Α. Κτηνίατρος, Ελεύθερος επαγγελματίας | Ρίζος Σ. Φοιτητής, Τμήμα Κτηνιατρικής Α.Π.Θ. | Φιλιππιτζή Μ. Ε. Κτηνίατρος, Επίκουρη καθηγήτρια, Τμήμα Κτηνιατρικής Α.Π.Θ. | Παπαδημητρίου Σ. Κτηνίατρος, Καθηγητής, Τμήμα Κτηνιατρικής Α.Π.Θ.

Λέξεις ευρετηρίου:αντιμετώπιση οδοντιατρικών περιστατικών, γάτα, οδοντιατρικός εξοπλισμός, πρωτογενής έρευνα, σκύλος

Περίληψη

Στόχος
Η έρευνα διεξήχθη με στόχο τη διερεύνηση της συχνότητας αντιμετώπισης οδοντιατρικών περιστατικών, του επιπέδου του διαθέσιμου εξοπλισμού, του τύπου των περιστατικών, της θεραπευτικής αντιμετώπισης κ.ά. στην καθημερινή πράξη των ιατρείων και κλινικών ζώων συντροφιάς στην Ελλάδα.

Υλικά και μέθοδοι
Χρησιμοποιήθηκε ειδικά διαρθρωμένο ερωτηματολόγιο σχετικό με τη διαχείριση οδοντιατρικών περιστατικών στο ιατρείο ζώων συντροφιάς, το οποίο ήταν διαθέσιμο διαδικτυακά, σε δημοφιλή ιστοσελίδα, αποκλειστικά για κτηνιάτρους. Οι βασικοί τομείς που διερευνήθηκαν περιλάμβαναν ερωτήσεις: γενικού πλαισίου, διαθέσιμου εξοπλισμού, προ-, δι- και μετ- εγχειρητικής διαχείρισης οδοντιατρικών περιστατικών.

Αποτελέσματα
Διακόσιοι ενενήντα δύο (292) κτηνίατροι όλων των ηλικιών, οι οποίοι ασκούν το επάγγελμα στην Ελλάδα, απάντησαν στο ερωτηματολόγιο στο διάστημα από 16/1/22 μέχρι 13/10/22. Το 1/3 των ερωτηθέντων δήλωσε πως διαθέτει πλήρη οδοντιατρικό εξοπλισμό, ενώ σχεδόν το 60% πως αντιμετωπίζει τουλάχιστον ένα έως δύο οδοντιατρικά περιστατικά την εβδομάδα. Η σημαντική πλειοψηφία επιλέγει αποκλειστικά γενική αναισθησία για τη διεξαγωγή οδοντιατρικών επεμβάσεων και τη διασωλήνωση της τραχείας κατά την διενέργειά τους. Οι μισοί κτηνίατροι επιλέγουν ως τρόπο αντιμετώπισης της χρόνιας ουλοστοματίτιδας της γάτας τη συνδυασμένη χρήση κορτικοστεροειδών και αντιβιοτικών, αντιθέτως, δυο στους τρεις κτηνιάτρους δεν συστήνουν τη χορήγηση αντιβιοτικών μετά την αποτρύγωση, αν δεν απαιτείται η εξαγωγή δοντιών. Τέλος, ένας στους πέντε κτηνιάτρους θεωρεί πως περισσότερο από το 15% των εσόδων του προέρχεται από οδοντιατρικές επεμβάσεις.

Συμπεράσματα
Τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου δείχνουν ότι η προσέγγιση των οδοντιατρικών περιστατικών από τους κτηνιάτρους που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο, συμβαδίζει σε γενικές γραμμές με τις κατευθυντήριες γραμμές της σχετικής παγκόσμιας βιβλιογραφίας.

Εισαγωγή

Οι παθήσεις της στοματικής κοιλότητας προκαλούν στα ζώα έντονο πόνο, τοπικές, αλλά όπως φαίνεται και συστηματικές λοιμώξεις (Harvey 2022), όπως είναι η φλεγμονή και η ίνωση του ήπατος (Debowes et al. 1996), η χρόνια νεφρική νόσος (O’Neill et al. 2013, Finch et al. 2016) και η ενδοκαρδίτιδα (Glickman et al. 2009). Σύμφωνα, λοιπόν, με τις κατευθυντήριες οδηγίες οδοντιατρικής κτηνιατρικής της Παγκόσμιας Εταιρείας Κτηνιατρικής Μικρών Ζώων (WSAVA) οι οδοντιατρικές παθήσεις που δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς, υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των ζώων συντροφιάς (Niemiec et al. 2020).

  Η πρώτη εργασία με αντικείμενο την κτηνιατρική οδοντιατρική στη διεθνή βιβλιογραφία δημοσιεύτηκε το 1889, ενώ από τη δεκαετία του 1930 η κτηνιατρική οδοντιατρική αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής κλινικής πράξης. Κατά τη διάρκεια του 20 αιώνα, η πλειοψηφία των περιστατικών αφορούσε κυρίως εξαγωγή και ου αποτρύγωση δοντιών, καθώς επίσης και αντιμετώπιση αποστημάτων και εκτεταμένων μολύνσεων (Eisner et al. 2013).

  Στη χώρα μας η κτηνιατρική οδοντιατρική εμφανίστηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 και μέχρι σήμερα αναπτύχθηκε σημαντικά τόσο στο πανεπιστήμιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Μάλιστα, σημαντικός αριθμός εργασιών σχετικών με το αντικείμενα όπως η επιλογή και χρήση του απαραίτητου οδοντιατρικού εξοπλισμού, η αντιμετώπιση της χρόνιας ουλοστοματίτιδας της γάτας, η περιοδοντίτιδα του σκύλου, η σωστή χρήση των αντιβιοτικών και η αναισθησιολογική διαχείριση έχουν δημοσιευτεί σε έγκριτα εθνικά και διεθνή περιοδικά, ενώ έχουν παρουσιαστεί πολλές εισηγήσεις ή ελεύθερες ανακοινώσεις σε εθνικά και διεθνή συνέδρια (Παπαδημητρίου 2018).

  Στόχος αυτής της εργασίας ήταν η συλλογή πληροφοριών και η καταγραφή για πρώτη φορά του επιπέδου άσκησης της ειδικότητας της οδοντιατρικής στην καθημερινή κτηνιατρική κλινική πράξη, στην Ελλάδα. Ειδικότερα πραγματεύεται θέματα όπως η συχνότητα και η διαχείριση οδοντιατρικών περιστατικών, το επίπεδο του διαθέσιμου εξοπλισμού, τον τύπο των περιστατικών και το χρόνο που διατίθεται σε αυτά. Γίνεται λόγος, επίσης, για την εκπαίδευση των κτηνιάτρων μέσα από το πανεπιστήμιο και από άλλους φορείς, αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των κτηνιάτρων και των κηδεμόνων των μικρών ζώων. Η παρούσα εργασία επίσης, εμπλουτίζει τη βιβλιογραφία σχετικά με την εξέλιξη της οδοντιατρικής κτηνιατρικής στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, αλλά και δίνει πληροφορίες στους αναγνώστες για την ορθότερη χρήση του εξοπλισμού και την αντιμετώπιση περιστατικών, ανεξαρτήτως με τις απαντήσεις που δόθηκαν στην παρούσα πρωτογενή έρευνα.

Υλικά και μέθοδοι

Δομή και διανομή ερωτηματολογίου
Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ειδικά διαρθρωμένου ερωτηματολογίου, το οποίο περιλάμβανε 23 ερωτήσεις. Οι 15 ερωτήσεις ήταν κλειστού τύπου κλίμακας likert, δύο από τις οποίες έδιναν τη δυνατότητα στον ερωτώμενο να επιλέξει περισσότερες από μία απαντήσεις. Στις υπόλοιπες 8, κάθε ερωτώμενος μπορούσε να δώσει μία δική του απάντηση, εφ’ όσον δεν τον κάλυπταν οι προτεινόμενες απαντήσεις.

  Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας σε διαδικτυακή ομάδα στην οποία συμμετέχει μεγάλος αριθμός κτηνιάτρων, οι οποίοι ασκούν το επάγγελμα στην Ελλάδα και δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στην ιατρική των ζώων συντροφιάς, στο διάστημα από τον Ιανουάριο έως τον Οκτώβριο του 2022. Όλα τα δεδομένα εισήχθησαν σε αρχείο Microsoft Excel ^® , όπου έγινε και η επεξεργασία τους. Τα δεδομένα υποβλήθηκαν σε περιγραφική στατιστική ανάλυση και παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες.

Πίνακας 1.

Αποτελέσματα

Ο συνολικός αριθμός των απαντημένων ερωτηματολογίων ήταν 292, ενώ όλες οι ερωτήσεις απαντήθηκαν από όλους τους συμμετέχοντες. Σε όλους τους πίνακες το Ν εκφράζει τον αριθμό των ερωτηθέντων κτηνιάτρων που επέλεξαν την αντίστοιχη απάντηση.

  Σε όλες τις ερωτήσεις του Πίνακα 1 οι ερωτώμενοι είχαν τη δυνατότητα επιλογής μίας απάντησης από τις προτεινόμενες.

  Σε όλες τις ερωτήσεις του Πίνακα 2, οι ερωτώμενοι είχαν τη δυνατότητα επιλογής μιας απάντησης. Στις ερωτήσεις με αστερίσκο, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να κάνουν ένα σχολιασμό, εφόσον επέλεξαν την τρίτη επιλογή «αναλόγως του περιστατικού». Ειδικότερα, το 96,2% των κτηνιάτρων που εργάζονται σε κτηνιατρεία και κλινικές στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως ηλικίας, χρησιμοποιεί γενική αναισθησία για ένα οδοντιατρικό χειρουργείο. Η πλειοψηφία (67,5%) των κτηνιάτρων διασωληνώνει την τραχεία κατά τη διενέργεια οδοντιατρικών επεμβάσεων, ενώ το 15,1%. μόνο κατά περίπτωση. Αναλυτικότερα, μερικοί από τους συμμετέχοντες κτηνιάτρους (2,7%) πραγματοποιούν διασωλήνωση πάντα σε σκύλους και ανάλογα με το περιστατικό σε γάτες. Μία άλλη μερίδα κτηνιάτρων (0,7%) διασωληνώνει μόνο σε αποτρύγωση. Ένα μικρό ποσοστό συναδέλφων (1,4%) συνυπολογίζουν στην απόφασή τους για διασωλήνωση τη σοβαρότητα του οδοντιατρικού περιστατικού, και άλλοι επηρεάζονται από παραμέτρους, όπως είναι η ηλικία (0,7%) και η φυλή (βραχυκεφαλικά) (1%). Επειδή όμως ο σχολιασμός της ίδιας ερώτησης ήταν προαιρετικός, το 9,6% αρκέστηκε στο να επιλέξει «αναλόγως του περιστατικού», χωρίς να δικαιολογήσει την επιλογή του. Τέλος, σε αντίστοιχη ερώτηση σχολιασμού το 18,2% των συμμετεχόντων κτηνιάτρων πραγματοποιεί κλινική εξέταση της στοματικής κοιλότητας σε ήδη αναισθητοποιημένο ζώο για άλλο προγραμματισμένο χειρουργείο, μόνο αν παρατηρήσει κάτι ανησυχητικό κατά την γενική κλινική εξέταση ή κατά τη διασωλήνωση του ζώου. Ενδεικτικά ανησυχητικών ευρημάτων που αναφέρθηκαν ήταν: η δυσοσμία, η έντονη σιελόρροια, κάποια δυσμορφία του προσώπου ή ιστορικό δυσκολίας μάσησης ή ανορεξίας.

Πίνακας 2.

  Στις ερωτήσεις του Πίνακα 3 που αφορούν τα εργαλεία και τον εξοπλισμό που διαθέτουν οι κτηνίατροι στο χώρο εργασίας τους, οι ερωτώμενοι είχαν τη δυνατότητα επιλογής περισσότερων από μίας απαντήσεων, σε αντίθεση με την ερώτηση που αφορά τη συχνότητα αλλαγής του ξέστρου της συσκευής υπερήχων.

Πίνακας 3.

  Σε όλες τις ερωτήσεις του Πίνακα 4, οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να επιλέξουν μία απάντηση από τις προτεινόμενες, εκτός από την ερώτηση που αφορούσε τη χρόνια ουλοστοματίτιδα. Στην τελευταία δόθηκαν 77 διαφορετικοί συνδυασμοί των προτεινόμενων απαντήσεων, καθώς επίσης ένα 4,1% προχώρησε σε περαιτέρω ανάλυση των επιλογών μιλώντας για τη χρονική σειρά των ενεργειών διαχείρισης της χρόνιας ουλοστοματίτιδας. Το 80,8% θα επιχειρούσε εξαγωγή τουλάχιστον των οπίσθιων δοντιών της γάτας. Επίσης, περίπου το 1% έδωσε ως εναλλακτική απάντηση την κυκλοσπορίνη και τα τοπικά αντισηπτικά διαλύματα, ως συμπληρωματική θεραπεία, ενώ το 0,7% έθεσε την οικονομική δυνατότητα του ιδιοκτήτη ως έναν ακόμη παράγοντα που καθορίζει την προσέγγιση τέτοιων περιστατικών.

  Το σύνολο σχεδόν των ερωτηθέντων που κάνει διαχωρισμό των πολύριζων δοντιών κατά περίπτωση (21,9%), θεωρεί πως ο βαθμός ευσειστότητας και βλάβης των περιοδοντικών ιστών καθορίζουν την αναγκαιότητα διαχωρισμού πολύριζων δοντιών.

  Ένα 17,8% των ερωτώμενων κτηνιάτρων επιλέγει να χορηγήσει κατά περίπτωση αντιβιοτικά μετά από μία αποτρύγωση δοντιών, η οποία όμως δε συνοδεύεται από κάποια εξαγωγή. Αναλυτικότερα, το 4,1% των ερωτώμενων έθεσε ως σημαντική παράμετρο που θα καθορίσει τη χορήγηση ή μη αντιβιοτικών σε μία αποτρύγωση, την εξέλιξη της περιοδοντικής νόσου, ενώ περίπου το 1% επισήμανε ότι επιλέγει να δώσει αντιβίωση σε περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται εκτεταμένη αιμορραγία.

Πίνακας 4.

  Σε όλες τις ερωτήσεις του Πίνακα 5 οι ερωτώμενοι είχαν τη δυνατότητα επιλογής μιας απάντησης από τις προτεινόμενες, εκτός από τις ερωτήσεις με αστερίσκο. Από τα αποτελέσματα υποδεικνύεται πως οι περισσότεροι κτηνίατροι που προτείνουν κάτι διαφορετικό (4,1%) από τις προτεινόμενες απαντήσεις όσον αφορά τη φροντίδα των δοντιών των κατοικίδιων στο σπίτι, συστήνουν συμπληρώματα διατροφής σε μορφή σκόνης που καθυστερούν την εναπόθεση τρυγίας. Τέλος, μία μικρή ομάδα κτηνιάτρων (1%) αναφέρει ως κύριο λόγο για τον οποίο ένας ιδιοκτήτης αποφεύγει να πραγματοποιήσει μια οδοντιατρική επέμβαση στο κατοικίδιό του, την πλημμελή ενημέρωση των ιδιοκτητών σε θέματα οδοντιατρικών προβλημάτων και παρεμβάσεων.

Πίνακας 5.

Συζήτηση

Οι ασθένειες της στοματικής κοιλότητας και των δοντιών των ζώων συντροφιάς αποτελούν συχνή πρόκληση για τον κτηνίατρο στην καθημερινή κλινική πράξη. Μάλιστα, το 90% των σκύλων μόλις ενός έτους πάσχουν ήδη από περιοδοντική νόσο. Επιπλέον, ένα 10% των σκύλων προσκομίζονται με κατάγματα δοντιών με έκθεση του πολφού και έως και 70% των γατών εμφανίζει απορροφήσεις δοντιών (Niemiec et al.2020). Δικαιολογημένα λοιπόν, το 59,9% των συμμετεχόντων κτηνιάτρων στην παρούσα έρευνα αντιμετωπίζουν οδοντιατρικά περιστατικά τουλάχιστον μια με δύο φορές την εβδομάδα. Σε αντίστοιχη έρευνα που διεξήχθη στην Σουηδία το 2020 τα αποτελέσματα ήταν ανάλογα, περίπου έξι στους δέκα κτηνιάτρους αντιμετώπιζαν οδοντιατρικά περιστατικά με μεγάλη συχνότητα (Enlund et al. 2020). Επίσης, κτηνίατροι που εργάζονται σε κλινικές της Βόρειας Αμερικής κατέταξαν την εξέταση της στοματικής κοιλότητας ως τη 14 πιο συχνή δεξιότητα που εκτελείται στην κλινική πράξη και την 8^η πιο σημαντική δεξιότητα που αναμένεται να εφαρμόζουν οι νέοι απόφοιτοι (Anderson et al. 2017). Σε ένα ερωτηματολόγιο που απευθυνόταν σε φοιτητές του Ηνωμένου Βασιλείου στο τελευταίο έτος σπουδών τους το 99,5% απάντησε ότι η οδοντιατρική αποτελεί μια από τις σημαντικές ειδικότητες για τον κλινικό κτηνίατρο (Perry 2014). Είναι πολύ ενθαρρυντικό το γεγονός ότι περισσότεροι από δύο στους δέκα ερωτηθέη ντες, ανεξαρτήτως ηλικίας, υποστηρίζουν ότι τουλάχιστον το 15% των εσόδων τους προέρχεται από οδοντιατρικές επεμβάσεις. Επιπλέον, δύο στους τρεις κτηνιάτρους των οποίων τα έσοδα από οδοντιατρικές επεμβάσεις αποτελούν περισσότερο από το 15% των εσόδων του ιατρείου, θεωρούν ότι οι απολαβές από αυτά ανταποκρίνονται στον χρόνο που διαθέτουν. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες ενδιαφέρονται για περαιτέρω εκπαίδευση στον κλάδο της κτηνιατρικής οδοντιατρικής. Περισσότεροι από ένας στους τρεις επιθυμούν την εκπαίδευση αυτή μέσω δράσεων του Πανεπιστημίου, γεγονός που μαρτυρά την ανερχόμενη τάση στην εξέλιξη της κτηνιατρικής οδοντιατρικής στην Ελλάδα Μολονότι οι δυνατότητες που προσφέρονται στον τομέα της εκπαίδευσης δεν είναι οι ίδιες σε όλα τα κράτη, η πρόσβαση σε αξιόπιστες ιστοσελίδες εκπαιδευτικού περιεχομένου γίνεται συνεχώς όλο και πιο εύκολη. Μάλιστα, οι κατευθυντήριες οδηγίες από την WSAVA (World Small Animal Veterinary Association) προσφέρουν μία πολύ περιεκτική εικόνα για την ειδικότητα της οδοντιατρικής. Οδοντιατρικές κτηνιατρικές εταιρείες (European Veterinary Dental Society, Foundation for Veterinary Dentistry, British Veterinary Dental Association), επίσης, προσφέρουν τη δυνατότητα για περαιτέρω εκπαίδευση στην οδοντιατρική κτηνιατρική, ενώ τα δύο Κολλέγια Κτηνιατρικής Οδοντιατρικής (European Veterinary Dental College και American Veterinary Dental College) παρέχουν τη δυνατότητα σε σχετικά λίγους κτηνιάτρους να εκπαιδευτούν επί τριετία και μετά από επιτυχείς εξετάσεις να λάβουν τον τίτλο της ειδικότητας στην κτηνιατρική οδοντιατρική. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε μία έρευνα που αφορούσε 28 πανεπιστήμια σε 24 Ευρωπαϊκές χώρες, το 2010, λίγα μόνο πανεπιστήμια στην Ευρώπη παρείχαν ένα ικανοποιητικό πρόγραμμα εκπαίδευσης στην οδοντιατρική κτηνιατρική, και ανάμεσά τους και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μάλιστα ένα 14% των συμμετεχόντων στην παραπάνω έρευνα δήλωσε ότι δεν διδασκόταν καθόλου κτηνιατρική οδοντιατρική και επιπλέον 33% ότι η οδοντιατρική δεν ανήκε στα υποχρεωτικά μαθήματα κορμού (Gawor & Niemiec 2021). Όσον αφορά το Ηνωμένο Βασίλειο, ένας αριθμός τελειόφοιτων φοιτητών αναφέρει πως η οδοντιατρική συχνά δε συμπεριλαμβανόταν στην εξεταστέα ύλη (Perry 2014).

  Στην συνέχεια, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης, το 58,9% των ερωτηθέντων επιλέγει να προβεί σε αιματολογικό και βιοχημικό προεγχειρητικό έλεγχο του ασθενούς του, ανάλογα με τα ευρήματα της γενικής κλινικής εξέτασης. Με βάση μία μελέτη σε 101 σκύλους άνω των 7 ετών, σχεδόν το 30% των ζώων που υποβλήθηκε σε προεγχειρητικό έλεγχο διαγνώστηκε με κάποια συστηματική πάθηση (Joubert 2007). Όσον αφορά τη λήψη ακτινογραφιών των δοντιών και των γνάθων, το 51,7% των ερωτηθέντων επιλέγει να προβεί σε ακτινολογικό έλεγχο μόνο όταν εντοπίσει εμφανές πρόβλημα κατά την κλινική εξέταση της στοματικής κοιλότητας, ενώ το 22,6% δεν διεξάγει ποτέ ακτινολογικό έλεγχο. H μη διεξαγωγή απεικονιστικού ελέγχου των δοντιών ενέχει κινδύνους ελλιπούς ή λανθασμένης διάγνωσης. Μάλιστα οι Eisner και συν. (2013) παρατήρησαν ότι οι ενδοστοματικές ακτινογραφίες αποκάλυψαν κλινικά σημαντική παθολογία στα δόντια στο 27,8% των σκύλων και του 41,7% των γατών τους, στα οποία δεν είχαν καταγραφεί παθολογικά ευρήματα κατά την κλινική εξέταση του στόματος. Συχνά η ενδοστοματική ακτινογράφηση καθορίζει τη διαχείριση του περιστατικού (π.χ. απορροφήσεις δοντιών σε γάτα), αλλά και την πρόγνωση του (π.χ. έκταση ενός νεοπλάσματος και επίδραση του στους γειτονικούς ιστούς) (Bannon 2013). Πιθανότεροι λόγοι μη διεξαγωγής τους είναι η έλλειψη του απαραίτητου εξοπλισμού και η αντίρρηση των ιδιοκτητών, κυρίως για οικονομικούς λόγους. Στην παρούσα μελέτη προκύπτει πως το 8,6% των συμμετεχόντων διαθέτει εξειδικευμένο ακτινολογικό μηχάνημα για ενδοστοματικά ακτινογραφήματα και περίπου το 5% χρησιμοποιεί ψηφιακά συστήματα απεικόνισης των ακτινογραφιών (ψηφιακό ακτινογραφικό πλακίδιο ή ψηφιοποιητή ενδοστοματικών πλακιδίων).

  Όσον αφορά την αναισθησιολογική διαχείριση, η WSAVA και η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημονικών εταιρειών ζώων συντροφιάς σε όλο τον κόσμο, αντιτίθεται σθεναρά στη διενέργεια οδοντιατρικών επεμβάσεων σε μη αναισθητοποιημένο ζώο (Niemiec et al. 2020). Μάλιστα, το 96,2% των συμμετεχόντων στην παρούσα μελέτη, ανεξαρτήτως της ηλικίας τους, πραγματοποιεί τις οδοντιατρικές επεμβάσεις πάντα υπό γενική αναισθησία, εξασφαλίζοντας όχι μόνο την ευζωία των ασθενών τους, αλλά και μία πιο ενδελεχή εξέταση άρα και πιο ακριβή διάγνωση και μια πιο ολοκληρωμένη και αποτελεσματική θεραπευτική αντιμετώπιση (Roudebush et al. 2005). Η γενική αναισθησία επίσης, για την διενέργεια ενός άλλου προγραμματισμένου χειρουργείου αποτελεί αφορμή για τον κλινικό έλεγχο της στοματικής κοιλότητας (Gawor & Niemiec 2021). Τρεις στους τέσσερις ερωτηθέντες αναγνωρίζουν και εκμεταλλεύονται το παραπάνω όφελος. Η αναγκαιότητα φυσικά για γενική αναισθησία, δεν αναιρεί τον γενικό κανόνα ότι όσο υψηλότερου αναισθητικού κινδύνου έχει κριθεί ένα ζώο σύμφωνα με την κλίμακα της ASA, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για επιπλοκές κατά τη διάρκεια της αναισθησίας (Beckman 2013). Τέλος, τόσο η τοπική όσο και η στελεχιαία αναισθησία περιοχών της στοματικής κοιλότητας, όπως φαίνεται από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου, εφαρμόζονται κυρίως από νέους κτηνιάτρους. Στη σχετική βιβλιογραφία προτείνεται η διασωλήνωση του ζώου ανεξάρτητα από τη βαρύτητα της οδοντιατρικής παρέμβασης και το είδος της αναισθησίας, εισπνευστική ή ενέσιμη, εφ’ όσον χρησιμοποιηθεί εξοπλισμός με καταιονισμό νερού, καθώς η διασωλήνωση μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο εισρόφησης, παρέχοντας μεγαλύτερη ασφάλεια στον ασθενή (Beckman 2013). Η πλειοψηφία (67,5% των κτηνιάτρων) συμφωνεί με την πρακτική αυτή, ωστόσο από τα 281 άτομα που επιλέγουν τη γενική αναισθησία οι 83 δεν θεωρούν απαραίτητη τη διασωλήνωση, είτε γιατί ο τραχειοσωλήνας δυσχεραίνει τους οδοντιατρικούς χειρισμούς, είτε γιατί αυξάνει το κόστος τον αναλώσιμων της επέμβασης.

  Το 60,3% των ερωτηθέντων προτείνει την ταυτόχρονη διενέργεια οδοντιατρικής παρέμβασης κατά τη διάρκεια μιας άλλης προγραμματισμένης χειρουργικής επέμβασης, αναλόγως του τύπου της και της διάρκειάς της. Η εμπειρία του χειρουργού, η μείωση του κινδύνου των πολλαπλών αναισθητοποιήσεων, η επιθυμία του ιδιοκτήτη για εξοικονόμηση χρόνου και μείωση κόστους παίζουν καθοριστικό ρόλο για την λήψη της παραπάνω απόφασης. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η στοματική κοιλότητα έχει αυξημένο μικροβιακό φορτίο (Gorrel et al. 2013), επομένως για την αποφυγή επιμολύνσεων απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή όταν διεξάγονται ταυτόχρονα επεμβάσεις στις οποίες απαιτούνται άσηπτες συνθήκες. Επίσης, θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη ο αυξημένος κίνδυνος παρενεργειών σε μεγάλη παράταση του χρόνου της γενικής αναισθησίας (Gorrel et al. 2013).

  Είναι ενθαρρυντικό ότι περισσότεροι από έναν στους τρεις ιδιοκτήτες είναι πρόθυμοι να πραγματοποιήσουν τις προτεινόμενες οδοντιατρικές επεμβάσεις, όπως απάντησαν περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες στο παρόν ερωτηματολόγιο. Ο κύριος λόγος αποφυγής διεξαγωγής της προτεινόμενης οδοντιατρικής επέμβασης αποτελεί ο φόβος του ιδιοκτήτη για τον κίνδυνο της αναισθησίας, ο οποίος μπορεί φυσικά, να μειωθεί με την διενέργεια ενός πλήρους προεγχειρητικού ελέγχου. Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας για την επιτέλεση ή μη της οδοντιατρικής επέμβασης είναι και το κόστος της. Αρκετοί ιδιοκτήτες, όμως, φαίνεται να κατανοούν το κόστος όταν τους εξηγείται λεπτομερώς η ποιότητα της εργασίας, αλλά και ο χρόνος που απαιτείται για να πραγματοποιηθεί ολοκληρωμένα μια οδοντιατρική θεραπεία.

  Σχετικά με τον οδοντιατρικό εξοπλισμό, όταν ο κτηνίατρος διαθέτει τον κατάλληλο για κάθε περίπτωση οδοντιατρικό εξοπλισμό, διευκολύνεται το έργο του και μειώνεται η πιθανότητα ατυχήματος (Gengler et al. 2013). Η μελέτη μας έδειξε ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες φαίνεται να χρησιμοποιούν στην κλινική πράξη μόνο συσκευή υπερήχων, ενώ περίπου ένας στους τρεις κτηνιάτρους διαθέτει οδοντιατρική μονάδα με συσκευή υπερήχων, χαμηλές/υψηλές ταχύτητες και κομπρεσέρ αέρα έχοντας έτσι τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει τις περισσότερες οδοντιατρικές εργασίες. Σύμφωνα με τους Gawor και Niemiec (2021) είναι προτιμητέο ο κτηνίατρος να αποκτά την ικανότητα να χρησιμοποιεί τον εκάστοτε καταλληλότερο εξοπλισμό και στη συνέχεια να προβαίνει σε αγορά του. Συνεχίζοντας στη διαχείριση και συντήρηση της συσκευής υπερήχων, συστήνεται η χρήση χειρολαβών και ξέστρων της ίδιας εταιρείας ειδάλλως αυξάνεται ο κίνδυνος στρέβλωσης του ξέστρου, η οποία φυσικά οδηγεί σε απόρριψή του. Το 46,9% επιλέγει να αντικαταστήσει το ξέστρο υπερήχων όταν μειωθεί η αποτελεσματικότητά του, παρατηρώντας ότι καταβάλει περισσότερο κόπο και χρόνο για τη διενέργεια του καθαρισμού. Η αποτελεσματικότητα, όμως, ενός ξέστρου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την σωστή χρήση του (Bazàn et al. 2020). Ειδικότερα, η απώλεια του μήκους της κορυφής του ξέστρου είναι ανάλογη της φθοράς του εργαλείου και καθορίζει φυσικά το χρόνο αντικατάστασής του. Μάλιστα εάν η άκρη του ξέστρου καταστραφεί κατά ένα χιλιοστό, η απόδοση του μειώνεται κατά 25% (Arabaci et al. 2013).

  Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ότι περισσότεροι από οκτώ στους δέκα κτηνιάτρους όλων των ηλικιών χρησιμοποιούν περιοδοντική μήλη, καθώς αποτελεί το πιο σημαντικό εργαλείο για τη διάγνωση του επιπέδου υγείας του περιοδοντίου και της πρόσφυσης του δοντιού (Abrahamsson & Soldini 2006). Φαίνεται, επίσης, μέσα από την έρευνα αυτή ότι περισσότεροι από 50% των κτηνιάτρων διαθέτουν αρκετά εργαλεία για την εξαγωγή δοντιών, ακόμη και Luxators που αποτελούν ένα εργαλείο σχετικά υψηλού κόστους, φροντίζοντας έτσι να εξασφαλίσουν την ακεραιότητα τόσο των μαλακών ιστών όσο και των οστών. Δεν υπήρξε σημαντική συσχέτιση της ηλικίας των ερωτηθέντων και της χρήσης πιο εξειδικευμένων εργαλείων ή υλικών, με εξαίρεση τις ρητίνες, των οποίων η χρήση είναι περιορισμένη από κτηνιάτρους μεγαλύτερων ηλικιών.

  Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ως θεραπεία εκλογής της χρόνιας ουλοστοματίτιδας της γάτας (ΧΟΓ), συστήνεται η εξαγωγή δοντιών, η χορήγηση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ), αντιβιοτικών και οπιοειδών, και η διατήρηση καλής στοματικής υγιεινής (Lee et al. 2022). Επιπρόσθετα, η χορήγηση των κορτικοστεροειδών πρέπει να αποφεύγεται προεγχειρητικά και μετεγχειρητικά, ώστε τα κορτικοστεροειδή να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να είναι αποτελεσματικά σε ανθεκτικά στη θεραπεία περιστατικά (Winer et al. 2016). Αντιθέτως, το laser CO χρησιμοποιείται από ελάχιστους κτηνιάτρους (2,1%) στη θεραπεία της ΧΟΓ, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους της συσκευής (Lewis et al. 2007).

  Όσον αφορά τις εξαγωγές, συχνότερη επιπλοκή της εξαγωγής των πολύριζων δοντιών είναι το κάταγμα της ρίζας τους, ως απόρροια της αποκλίνουσας πορείας των ριζών τους (Niemiec 2008). Δικαιολογημένα, λοιπόν, δύο στους τρεις κτηνιάτρους προβαίνουν σε διαχωρισμό των πολύριζων δοντιών πριν την εξαγωγή. Η πλειοψηφία δείχνει να προτιμάει τη χρήση των εγγλυφίδων, καθώς οι δίσκοι κοπής μπορούν να προκαλέσουν σημαντική βλάβη στους γειτονικούς ιστούς (Bellows 2019). Δεν παρατηρήθηκε σημαντική διακύμανση στην ηλικία ως προς τη χρήση δίσκων κοπής στην παρούσα μελέτη. Σε ιδιαίτερα εύσειστα δόντια το 21,9% των ερωτηθέντων δεν προβαίνει σε διαχωρισμό των ριζών, ωστόσο ο κίνδυνος επιπλοκών δεν εξαλείφεται και για το λόγο αυτό προτείνεται η ακτινογράφηση της περιοχής μετά από κάθε εξαγωγή (Moore & Niemiec 2014).

  Σχετικά με τη μετεγχειρητική διαχείριση των εξαγωγών, 35,3% των κτηνιάτρων χορηγεί συστηματικά αντιβιοτικά. Οι σύγχρονες οδηγίες σχετικά με την ανθεκτικότητα των μικροοργανισμών στα αντιβιοτικά συστήνουν τη χορήγησή τους με φειδώ, δηλαδή σε περιστατικά με σοβαρές μικροβιακές μολύνσεις της στοματικής κοιλότητας ή σε ανοοσοκατασταλμένα ζώα (Gorrel et al. 2013). Άξιο αναφοράς είναι ότι σε περιστατικά που υπάρχει η δυνατότητα ενδοδοντικής θεραπείας, το 63% των ερωτηθέντων προτείνει την παραπομπή του περιστατικού αυτού σε κάποιον ειδικό, ενώ το 34,6% προτείνει απευθείας την εξαγωγή του δοντιού. Η ενδοδοντική θεραπεία απαιτεί ειδικό εξοπλισμό αλλά και εμπειρία με ποσοστό αποτυχίας μόλις 6% (Verstraete et al. 2019), για αυτό στην Ελλάδα την εφαρμόζει ένα πολύ μικρό ποσοστό (2,4%). Είναι πάντως ενδεικτικό του ενδιαφέροντος για την ειδικότητα της οδοντιατρικής, ότι πολύ υψηλό ποσοστό των συμμετεχόντων είναι ενημερωμένο σχετικά και προτείνει την συγκεκριμένη επέμβαση.

  Τρεις στους τέσσερις κτηνιάτρους δεν συστήνουν την διενέργεια αποτρύγωσης σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, αλλά αποφασίζουν αναλόγως της κλινικής κατάστασης του ασθενή, της προθυμίας του ιδιοκτήτη, αλλά κυρίως της υγείας της στοματικής κοιλότητας. Η αποτρύγωση και η στίλβωση των δοντιών, σε συχνότερη βάση από ότι απαιτείται από την κλινική εικόνα του ασθενούς ζώου, ενέχει κινδύνους αναισθησίας, φθοράς της αδαμαντίνης και θερμικής βλάβης του πολφού (Gawor & Niemiec 2021). Στο Ηνωμένο Βασίλειο πραγματοποιήθηκε έρευνα σχετικά με τις συστάσεις των κτηνιάτρων και των νοσηλευτών στους ιδιοκτήτες, για την πρόληψη της υγείας της στοματικής κοιλότητας των σκύλων τους. 98% των συμμετεχόντων πρότεινε βούρτσισμα των δοντιών, ενώ 76% πρότεινε ξηρά τροφή και 50% τα ειδικά πιστοποιημένα κεράσματα (Fernandes et al. 2012). Ιδιαίτερα χρήσιμη φαίνεται να είναι και η εκπαίδευση των ιδιοκτητών στη στοματική υγιεινή του κατοικιδίου τους, καθώς εκτός της πρόληψης της περιοδοντικής νόσου, αναγνωρίζουν και αξιολογούν εγκαίρως και άλλα προβλήματα της στοματικής κοιλότητας και των δοντιών και προσκομίζουν το ζώο του στον κτηνίατρο (Enlund et al. 2020). Φαίνεται πως στις Η.Π.Α. οι ιδιοκτήτες έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη των οδοντιατρικών επεμβάσεων, μελέτη της AAHA (American Animal Hospital Association) το 2003, έδειξε ότι για να δεχτούν να ακολουθήσουν τις συμβουλές του κτηνιάτρου ήταν αρκετή η επαρκής ενημέρωση (Gawor & Niemiec, 2021). Αντιθέτως, στη χώρα μας περισσότεροι από τους μισούς κτηνιάτρους (55,1%) απάντησαν ότι κάτω από το 40% των ιδιοκτητών θα προβούν σε μια οδοντιατρική επέμβαση στο ζώο τους, με αναφερόμενη ως κύρια αιτία το φόβο της γενικής αναισθησίας, αλλά και το υψηλό κόστος ή την ελλιπή ενημέρωση. Πολύ σημαντική στη βελτίωση αυτής της παραμέτρου είναι η ενδελεχής ενημέρωση για τους κινδύνους που ενέχει ένα νόσημα της στοματικής κοιλότητας για την τοπική και τη γενική υγεία του ζώου και ο πλήρης προεγχειρητικός έλεγχος που προσφέρει ασφάλεια κατά τη γενική αναισθησία.

Συμπέρασμα

Το ενδιαφέρον για την ειδικότητα της οδοντιατρικής τόσο για τους νέους όσο και για ηλικίας κτηνιάτρους δείχνει συνεχώς να αυξάνεται. Μέσα από την παρούσα πρωτογενή έρευνα φαίνεται πως μία μεγάλη μερίδα κτηνιάτρων που εργάζεται σε ιατρεία και κλινικές ζώων συντροφιάς στην Ελλάδα, ενημερώνεται για τις νέες εξελίξεις της ειδικότητας της οδοντιατρικής, αναγνωρίζει την σημασία της, διαθέτει κατάλληλο εξοπλισμό, προσεγγίζει ολοκληρωμένα τα οδοντιατρικά περιστατικά, αναγνωρίζει την ανάγκη για περαιτέρω εκπαίδευση στο αντικείμενο, αλλά και την παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών.

Σύγκρουση συμφερόντων
Οι συγγραφείς δηλώνουν ότι δεν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων.

Υπεύθυνος αλληλογραφίας:
Αθανάσιος Φουσέκης
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

 Βιβλιογραφία

• Abrahamsson I, Soldini C (2006) Probe penetration in periodontal and peri-implant tissues: An experimental study in the beagle dog. Clin Oral Impl Res 17, 601-5.
• Anderson J, Goldstein G, Boudreaux K, Ilkiw J (2017) The State of Veterinary Dental Education in North America, Canada, and the Caribbean: A Descriptive Study. J Vet Med Educ 44, 358-363.
• Arabaci T, Cicek Y, Dilsiz A, Erdogan IY, Kose O, Kizildağ A (2013) Influence of tip wear of piezoelectric ultrasonic scalers on root surface roughness at different working parameters. A profilometric and Atomic Force Microscopy Study.Int J Dent Hyg 11, 69-74.
• Bannon KM (2013) Clinical Canine Dental Radiography. Vet Clin North Am Small Anim Pract 43, 507-532.
• Bazán MA, Carpintero Tepole V, Fuente EB, Drioli E, Ascanio G (2020) On the use of ultrasonic dental scaler tips as cleaning technique of microfiltration ceramic membranes. Epub 101:106035.
• Beckman B (2013) Anesthesia and Pain Management for Small Animals. Vet Clin North Am Small Anim Pract 43, 669-688.
• Bellows J (2019) Equipment, Instruments, and Materials for Operative Dentistry. In: Small Animal Dental Equipment, Materials, and Techniques. Wiley J& Sons Ltd, pp. 84.
• Debowes LJ, Mosier D, Logan E, Harvey CE, Lowry S, Richardson DC (1996) Association of periodontal disease and histologic lesions in multiple organs from 45 dogs. J Vet Dent 13, 57-60.
• Eisner ER (2013) Standard of Care in North American Small Animal Dental Service. Vet Clin North Am Small Anim Pract 43, 447-469.
• Enlund KB, Brunius C, Hanson J, Hagman R, Höglund OV, Gustås P and Pettersson A (2020) Dental home care in dogs - a questionnaire study among Swedish dog owners, veterinarians and veterinary nurses. BMC Veterinary Research.
• Enlund KB, Karlsson M, Brunius C, Hagman R, Höglund OV, Gustås P, Hanson J, Pettersson A (2020) Professional dental cleaning in dogs: clinical routines among Swedish veterinarians and veterinary nurses. Acta Veterinaria Scandinavica.
• Fernandes NA, Borges APB, Pontes KCS, Reis ECC, Sepulveda R (2012) Prevalence of periodontal disease in dogs and owners’ level of awareness - a prospective clinical trial. Rev Ceres Viçosa 59.
• Finch NC, Syme HM and Elliott J (2016) Risk Factors for Development of Chronic Kidney. J Vet Intern Med 30, 602-10.
• Gawor J, Niemiec B (2021) Part III Dentistry in Daily Practice: What Every Veterinarian Should Know. In: The Veterinary Patient A Multidisciplinary Approach. Gawor J, Niemiec B ed. Wiley-Black- well, pp 261, 269-285.
• Gengler B (2013) Exodontics. Vet Clin North Am Small Anim Pract 43, 573-585.
• Glickman LT, Glickman NW, Moore GE, Goldstein GS, Lewis HB (2009) Evaluation of the risk of endocarditis and other cardiovas- cular events on the basis of the severity of periodontal disease in dogs. J Am Vet Med Assoc 234, 486-94.
• Gorrel C, Andersson S, Verhaert L (2013) Anesthesia and Analgesia and Antibiotics and Antiseptics. In: Veterinary Dentistry for the GeneralPractitioner. Edinburgh, Saunders Elsevier, pp 15-35.
• Harvey CE (2022) The Relationship Between Periodontal Infection and Systemic and Distant Organ Disease in Dogs. Vet Clin North Am Small Anim Pract 52, 121-137.
• Joubert KE (2007) Pre-Anaesthetic Screening of Geriatric Dogs. J South Af Vet Assoc 78, 31-5.
• Lee DB, Arzi B, Kass PH, Verstraete FJM (2022) Radiographic outcome of root canal treatment in dogs: 281 teeth in 204 dogs (2001–2018). J Am Vet Med Assoc 260, 535-542.
• Lewis JR, Tsugawa AJ and Reiter AM (2007) Use of CO2 laser as an adjunctive treatment for caudal stomatitis in a cat. J Vet Dent 24, 240-9.
• Moore JI and Niemiec B (2014) Evaluation of extraction sites for evidence of retained tooth roots and periapical pathology. J Am Anim Hosp Assoc 50, 77-82.
• Niemiec BA (2008) Extraction Techniques. Top Companion Anim Med 23, 97-105.
• Niemiec B, Gawor J, Nemec A, Clarke D, McLeod K, Tutt C, Gioso M, Steagall PV, Chandler M, Morgenegg G, Jouppi R, McLeod K (2020) World Small Animal Veterinary Association Global Dental Guidelines. J Small Anim Pract 61, 395-403.
• O’Neill DG, Elliott J, Church DB, McGreevy PD, Thomson PC and Brodbelt DC (2013) Chronic kidney disease in dogs in UK veterinary practices: prevalence, risk factors, and survival. J Vet Intern Med 27, 814-21.
• Perry R, Pavlica Z, Gawor J, Mestrinho L (2021) Part I General Considerations: How to Start Dentistry. In: The Veterinary Patient A Multidisciplinary Approach. Gawor J, Niemiec B ed. Wiley-Black- well, pp 29, 38, 14.
• Perry R (2014) Final Year Veterinary Students’ Attitudes towards Small Animal Dentistry: A Questionnaire-Based Survey. J Small Anim Pract 55, 457-64.
• Roudebush P, Logan E, and Hale FA (2005) Evidence-Based Veterinary Dentistry: A Systematic Review of Homecare for Prevention of Periodontal Disease in Dogs and Cats. J Vet Dent 22, 6-15.
• Trenter SC, Walmsley AD (2003) Ultrasonic dental scaler: associated hazards. J Clin Periodontol 30, 95-101.
• Verstraete FJM, Lommer JM, Arz B (2019) Endodontal Surgery. In: Oral and Maxillofacial Surgery in Dogsand Cats.Elsevier, pp 217- 221.
• Winer JN, Arzi B, Verstraete FJM (2016) Therapeutic Management of Feline Chronic Gingivostomatitis: A Systematic Review of the Literature. Front Vet Sci 3, 54.
• Παπαδημητρίου Σ (2018). Άρθρο σύνταξης, Ιατρική Ζώων Συντροφιάς 7, 5-6.